2015 July-September period BANK LOANS TENDENCY SURVEY

Banka Kredileri Eğilim Anketi’nin 2015 yılı üçüncü çeyrek verileri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından 9 Ekim 2015 tarihinde yayımlandı.

Banka Kredileri Eğilim Anketi, ekonomik büyümenin finansmanında önemli bir görev üstlenen banka kredilerindeki eğilimlerin izlenmesi amacıyla üçer aylık periyotlarla hazırlanmaktadır. Bu anket ile kredi arzını etkileyen koşullarda gerçekleşmiş ve gerçekleşmesi beklenen değişimler, bu değişimlerde rolü olduğu düşünülen faktörler ve kredi talebinin izlenmesi hedeflenmektedir.

Sektör toplam kredilerinin yaklaşık yüzde 80’ini sağlayan ve toplam içinde en yüksek paya sahip ilk 15 bankaya gönderilerek uygulanan ankette yer alan bankaların biri kamu, dokuzu özel, beşi ise yabancı sermayeli bankadır. Ankette, işletmelere kullandırılan krediler ve bireysel krediler için ayrı ayrı olmak üzere, öncelikle kredi standartlarının, kredi koşul ve kurallarının ve kredi talebinin geçmiş aydaki değişim yönü sorulmaktadır. Bunun ardından ise bu değişimi etkileyen faktörlerin önem derecesinin belirtilmesi istenmektedir. Faktörler irdelendikten sonra bankalara, aynı göstergelerin değişim yönlerine ilişkin gelecek üç ayı kapsayan beklentileri sorulmaktadır. Bankalardan alınan yanıtlar analize ağırlıklandırma yöntemi ile dâhil edilmektedir. Ağırlıklar, bankaların belirli kredi türlerindeki piyasa paylarına göre hesaplanmaktadır.

Yukarıda özetlenen yöntem çerçevesinde gerçekleştirilen Banka Kredileri Eğilim Anketi’nin Temmuz-Eylül 2015 dönemine ilişkin açıklanan sonuçlar, 2015 yılı üçüncü çeyrekteki gerçekleşmeleri ve 2015 yılı dördüncü çeyreğine ilişkin beklentileri içermektedir. Buna göre Temmuz-Eylül 2015 döneminde, bankaların işletmelere verilen kredilerde standartları önemli ölçüde sıkılaştırmaya devam ettiği görülmüştür. Bireysel kredilerden konut kredisinde standartlar sıkılaştırılırken, taşıt kredilerinde standartlar aynı bırakılmış, diğer bireysel kredilerde ise sınırlı ölçüde gevşetilmiştir. 2015 yılı son çeyreğinde işletmelere kullandırılan kredilerdeki ve tüm bireysel kredi türlerindeki sıkılaştırmanın devam edeceği beklenmektedir.

Temmuz-Eylül 2015 döneminde işletmelerin banka kredilerine olan talebinde önemli düzeyde bir düşüş gözlemlenmiştir. Bireysel kredilerde ise konut kredilerinde talep azalırken, taşıt ve diğer bireysel kredilerde talep artışı olmuştur. Bankaların fon sağlama imkânlarına bakıldığında ise yurt içi fonlama koşullarında önceki çeyreklerde olduğu gibi sıkılaştırmanın devam ettiği görülmektedir. 2014 yılı son çeyreğinde gevşetilen yurt dışı fonlama koşulları ise gerek fonlama maliyeti gerekse de diğer koşul ve kuralların etkisiyle 2015 yılı üçüncü çeyreğinde de sıkılaştırılmıştır.

Şekil 1, bankaların genel olarak işletmelere verilen kredilere uyguladıkları standartları sıkılaştırdığını göstermektedir. Çizgi grafikte gerçekleşme söz konusu dönemde standartlarda meydana gelen değişimi ifade ederken beklenti ise aynı dönem için bankaların beklediği değişimi ifade etmektedir. 2012 yılı ilk çeyreğinden bu yana işletmelere kullandırılan kredi türünde beklentiler ile gerçekleşmelerin genellikle aynı yönlü olduğu ancak sıkılaştırma beklenen bazı dönemlerde gerçekleşmenin gevşetme yönünde olduğu da gözlenmiştir. 2015 yılı üçüncü çeyreğinde bankaların genel olarak işletmelere kullandırılan kredilere uygulanan standartları önemli ölçüde sıkılaştırdığı görülmektedir. Bu sıkılaştırmada esas olarak genel ekonomik faaliyetlere ilişkin beklentiler ve risk algısına ilişkin faktörler etkili olmuştur. Bununla birlikte bankalar, 2015 yılı üçüncü çeyreğinde diğer tüm faktörlerin standartlar üzerinde gevşetici etki yarattığını belirtmiştir. Piyasa finansmanı kaynaklı rekabet, diğer bankaların rekabeti ve banka dışı mali kesimin rekabeti standartlar üzerinde gevşetici etki yaratan faktörler arasında öne çıkmaktadır.

Tablo 1: Genel olarak işletmelere verilen kredilere uygulanan standartlarda değişim bildiren bankaların net yüzde oranları (>0 = Gevşetme; <0 = Sıkılaştırma)

Kaynak: TCMB

Şekil 1: Genel olarak işletmelere verilen kredilere uygulanan standartlarda değişim bildiren bankaların net yüzde oranları (>0 = Gevşetme; <0 = Sıkılaştırma) ve standartları etkileyen faktörler

Kaynak: TCMB

İşletmelere verilen kredilere uygulanan kredi koşul ve kurallarına bakıldığında, bankaların daha riskli olarak değerlendirdiği krediler üzerinden aldıkları kar marjlarını, faiz dışında alınan ücret ve komisyonları, vade koşullarını, kredi ya da kredi limitinin büyüklüğü ve teminat ihtiyacına ilişkin koşulları artırmaya devam ettiği, kredi sözleşmesi özel koşullarını gevşettiği görülmektedir (Tablo 2).

Tablo 2: İşletmelere verilen krediler: koşullar ve kurallar

2015 yılı üçüncü çeyreğinde genel olarak işletmelerin banka kredilerine olan talebinin bir önceki çeyreğe kıyasla azaldığı görülmektedir. Bankalar, stok artırımı ve işletme sermayesi gereksinimi ile borcun yeniden yapılandırılması ve satıcıların peşin alımlarda uyguladığı iskonto ve kolaylıkların talebi artırıcı yönde etkisi olduğunu ifade edilmiştir. Bununla birlikte sabit yatırımların talep üzerinde daraltıcı etki yarattığı da belirtilmiştir. 2015 yılının üçüncü çeyreğinde işletmelere kullandırılan kredi talebinde önemli ölçüde düşüş beklenmektedir.

Bireysel kredilere uygulanan standartların değişimi incelendiğinde, konut kredilerinde standartlar sıkılaştırılırken, taşıt kredilerinde temelde aynı bırakılmış ve diğer bireysel kredilere uygulanan standartlarda sınırlı ölçüde gevşetilmiştir. Konut kredilerindeki standartların sıkılaştırılması fon maliyetleri ve bilanço kısıtlamasından,  diğer bireysel kredilerindeki standartların gevşetilmesi ise esas olarak diğer bankaların rekabetinden kaynaklanmıştır. Bunun yanı sıra banka dışı mali kesimin rekabeti, fon maliyetleri ve bilanço kısıtlamaları, genel ekonomik faaliyetlere ilişkin beklentiler, tüketicilerin kredi itibarı ve talep edilen teminatlara ilişkin riskler de gevşetici yönde etki yaratan faktörlerdir. 2015 yılı son çeyreğine ilişkin beklentilerin, tüm bireysel kredi türlerinde standartların sıkılaştırılacağı yönünde olduğu görülmektedir.

Şekil 2: Bireysel kredi standartlarında değişim bildiren bankaların net yüzde oranları (>0 = Arttı; <0 = Azaldı)

Kaynak: TCMB

2015 yılı üçüncü çeyreğinde konut kredilerine olan talepteki artış önceki çeyreğe göre az da olsa yavaşlamıştır. Taşıt kredileri ile diğer bireysel kredilere olan talep düzeyinde ise bir artış yaşandığı gözlenmiştir. Taşıt kredilerine olan talepteki artış ağırlıklı olarak bireysel tasarruflardan kaynaklanmıştır.  Tüketici güveni ve diğer bankalardan alınan krediler konut kredilerine olan talebi azaltıcı yönde etki yaparken, konut piyasasına yönelik beklentiler, konut alımı dışındaki tüketim harcamaları, bireysel tasarruflar, diğer finansman kaynakları ve krediler üzerindeki vergi ve benzeri yükler konut kredisi talebindeki artış üzerinde etkili olduğu belirlenmiştir.  Diğer bireysel kredilere olan talepteki artış ise temelde menkul kıymet alımlarına yapılan harcamalardan kaynaklanmıştır. 2015 yılının son çeyreğine ilişkin beklentiler; konut ve taşıt kredilerinde talebin azalacağı, diğer bireysel kredilerde ise talebin artacağı yönündedir.

Son olarak bankaların fonlama koşullarını incelemek gerekirse, yurt içi fonlama koşullarının 2015 yılının üçüncü çeyreğinde sıkılaştırmanın artarak devam ettiği görülmektedir. 2014 yılının son çeyreğinde gevşetilmiş olan yurt dışı fonlama koşulları ise hem fonlama maliyeti hem de diğer koşul ve kuralların etkisiyle sıkılaştırılmıştır. 2015 yılı dördüncü çeyreğine ilişkin beklentiler hem yurt içi fonlama koşullarında hem de yurt dışı fonlama koşullarındaki sıkılaştırmanın artarak devam edeceği yönündedir (Şekil 3).

Şekil 3: Fonlama koşullarında değişim bildiren bankaların net yüzde oranları (>0 = Gevşeme; <0 = Sıkılaşma)

Kaynak: TCMB